Wat betekent het Poolse woord "cwaniak"?

Elke taal heeft woorden of uitdrukkingen, die je niet of nauwelijks naar andere talen kan vertalen. Pas als je ze uitgelegd krijgt, begrijp je veel meer van de mensen die deze woorden gebruiken.

Ik had nog geen goed equivalent in het Nederlands kunnen vinden voor het Poolse woord “cwaniak”.

Cwaniak is iemand die in staat is om elke situatie met zo min mogelijk inspanning het hoofd te bieden, vaak ten koste van anderen.

Het woord cwaniak verscheen pas aan het eind van de 19e eeuw in het Pools. Daarom vinden we het nog niet terug in het Woordenboek van de Poolse taal van Samuel Bogumił Linde, gepubliceerd in de jaren 1807–1814.
Het woord cwaniak werd voor het eerst opgenomen in het eerste deel van het Woordenboek van de Poolse taal onder redactie van Jan Karłowicz, Adam Kryński en Władysław Niedźwiedzki, gepubliceerd in 1902 in Warschau (wat in dit geval niet zonder betekenis is, want Warschau was toen nog onderdeel van het Russische Rijk). Het zelfstandig naamwoord “cwaniak” werd er kort uitgelegd als “sluwe man” en werd beschouwd als een “volks” woord, dus geschikt voor het gepeupel.

Door de jaren heen is de ooit harde esthetisch-normatieve oordeel van het woord cwaniak verzacht. De betekenis van het woord cwaniak is afhankelijk van de context en de intentie van de spreker, maar is in het algemeen krachtig en expressief. Het heeft zijn plekje verworven in de algemene taal en wordt vaak gebruikt in de dagelijkse communicatie.

Stefan Żeromski droeg in zekere zin bij aan de popularisering van het woord cwaniak door het te introduceren in zijn roman Przedwiośnie (Voorlente), voor het eerst gepubliceerd in 1924.

Volgens onderzoekers ontstond het woord “cwaniak” naar alle waarschijnlijkheid in de buitenwijken van Warschau in zeer louche kringen, als ophemeling van de sluwheid van de inwoners van de hoofdstad. Daarover gaat ook het lied uit 1946 van Stanisław Grzesiuk “Nie masz cwaniaka nad Warszawiaka” (“Er bestaat geen grotere cwaniak dan de inwoner van Warszawa”).

Cwaniak is iemand die sluw kan omgaan met verschillende situaties, in staat is om anderen te manipuleren om zijn doelen te bereiken, zonder morele of ethische principes te volgen.

Om wat voorbeelden te noemen… Cwaniak is een ondernemer die je laat werken voor hem, zonder dat hij later je daarvoor betaalt. Cwaniak is een huuradvocate die van je stichting een kamer huurt en daarna met sluwe stappen achter je rug probeert je hele pand over te nemen. Cwaniak is iemand die geld van je aanneemt, voor hulp/dienst en daarna spoorloos verdwijnt. Cwaniak is iemand die je een phishing link stuurt in de hoop dat je erop klikt. Soms is de grens tussen cwaniak en een crimineel heel dun.

Het is handig om de betekenis van het woord cwaniak te kennen, omdat je zo de bedoelingen van de spreker en de context van wat er gezegd wordt beter kunt begrijpen. Het juiste gebruik van de term kan misverstanden helpen voorkomen en de effectiviteit van decommunicatieverbeteren.