Wat betekent de Poolse uitdrukking “nie truj mi dupy”?

. Ze kunnen veel uitdrukken, ze kunnen grappig zijn en bovendien is oorsprong van deze uitdrukkingen in veel gevallen heel leuk en interessant om te weten.

Fraseologische uitdrukkingen zijn echt een heel boeiend taalkundig onderwerp!

Vaak zijn de uitdrukkingen hetzelfde of vergelijkbare in verschillenden talen.

Fraseologismen bestaan uit meerdere woorden, maar worden gebruikt als geheel, als een woordeneenheid. Je kan niet zomaar iets in veranderen of een ander woord in stoppen.

Fraseologismen hebben een figuurlijke betekenis. Als wij in het Pools zeggen “pocałowaliśmy klamkę” (letterlijk: wij hebben de deurklink gekust) betekent dat niet dat wij de deurklink een innige kus gaven, maar dat wij niemand thuis hebben getroffen en wij voor een dichte deur stonden. In het Nederlands kan dan de uitdrukking “bot vangen” gebruikt worden. Als je het Nederlands niet als moedertaal hebt zou je deze zegswijze letterlijk kunnen begrijpen en zich erbij iemand voorstellen die een stuk geraamte zonder vlees grijpt, of … als je goed vissoorten kent… kun je aan het vangen van een platte vis denken. Een vergelijkbare uitdrukking “achter het net vissen” heeft dezelfde betekenis ‘een kans missen’- niet bereiken wat je wilde bereiken.  

De herkomst en geschiedenis van woorden onderzoeken etymologen. Wij gebruiken meestal de uitdrukkingen, zonder echt na te denken waar ze vandaan komen.
Etymologisch heeft de zegswijze “bot vangen” niets te maken met de vissoort bot, maar meer met botsen of misslaan. Er doen vaak veel theorieën de ronde over de herkomst van uitdrukkingen, sommige lijken best aannemelijk, andere klinken alsof ze uit de duim zijn gezogen.
 
In het Pools om te zeggen dat je niet bereikte wat je wilde bereiken gebruik je de uitdrukking “odejść z pustymi rękoma” (met de lege handen weggaan) of “odejść z kwitkiem” (letterlijk: weggaan met ontvangstbewijs). Dat laatste is wat vreemd. Kwitek is een kwitantie, en verwijst naar een document dat bevestigt dat iets is geregeld of ontvangen, waarom dan in een fraseologische context betekent het dat de persoon niet heeft gekregen wat hij/zij wilde? De uitleg is simpel: vroeger als een administratieve zaak niet direct op een kantoor te regelen was, kreeg je een kwitantie dat je er wel geweest bent, maar niet had gekregen wat je nodig had. Later werd de uitdrukking in een bredere context gebruikt, als aanduiding voor mislukking op verschillende gebieden van het leven.

Als een Nederlander een letterlijke vertaling van de Poolse uitdrukking: “nie zawracaj mi gitary” (draai de gitaar niet voor mij om) zou horen, zou hij/zij zeker niet weten dat de spreker daarmee “laat me met rust” bedoelt. “Nie zawracaj mi gitary” is in ieder geval veel netter dan “nie truj mi dupy” wat letterlijk “vergiftig mijn kont niet” betekent.